Ο βασιλικός πολτός του δήμου Αλμωπίας
Παράγεται σε μικρές ποσότητες από μελισσοκόμους του δήμου που με μεράκι και πολύ κόπο συλλέγουν και διακινούν σε μη επεξεργασμένη μορφή, αυτό το πολύτιμό προϊόν της μέλισσας. Ο πολτός της περιοχής διακρίνεται για τα χαμηλά ποσοστά υγρασίας και τις σημαντικές ποσότητες 10-υδροξυ-δεκενοϊκού οξέος που περιέχει. Οι ευεργετικές δράσεις του βασιλικού πολτού ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο βασιλικός πολτός μπορούσε να διατηρήσει νέο και όμορφο το σώμα των Φαραώ, ακόμη και μετά το θάνατο, ενώ η Κλεοπάτρα τον χρησιμοποιούσε για να διατηρεί το σώμα της λαμπερό. Σήμερα χρησιμοποιείται για την τόνωση της άμυνας του οργανισμού και της πνευματική διαύγειας, αλλά και στον χώρο της γηριατρικής και της κοσμετολογίας.
Βασιλικός Πολτός
Ο βασιλικός πολτός (ΒΠ) ή ΄΄γάλα των μελισσών΄΄ είναι αδενώδης έκκριση των μελισσών, αποτελεί μια πλούσια πηγή βιταμινών, ανόργανων στοιχείων και αμινοξέων και εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς και σιαγονικούς αδένες των παραμάνων εργατριών μελισσών. Με ΒΠ τρέφονται όλα τα άτομα της κυψέλης ανεξαρτήτου φύλου και κάστας τις δύο πρώτες μέρες του προνυμφικού τους σταδίου. Μετά τα δύο εικοσιτετράωρα οι εργάτριες και οι κηφήνες σταματούν να τρέφονται με ΒΠ και συνεχίζουν με μέλι και γύρη, ενώ η βασίλισσα συνεχίζει με ΒΠ σε όλη της τη ζωή. Η σύστασή του είναι νερό, πρωτεΐνες, σάκχαρα, λιπίδια και διάφορες άλλες ενώσεις. Από τα λιπίδιά του το σημαντικότερο είναι το 10-ύδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ (10-HDA), που η μόνη φυσική πηγή του είναι ο ΒΠ. Εκτός από τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν, περιέχει και ένα μικρό ποσοστό γυρεόκοκκων, ο συνδυασμός των οποίων μπορεί να αποτελέσει και κριτήριο εύρεσης της περιοχής του.
Εκτός από τις μέλισσες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από τον άνθρωπο, όπου έχει αποδεδειγμένα ευεργετικές επιδράσεις. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, ο βασιλικός πολτός παρέχει μια σειρά από θρεπτικά, ενεργητικά και μεταβολικά οφέλη και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι απλώς ως συμπλήρωμα διατροφής, αλλά και για τη θεραπευτική του δράση σε πολλούς τομείς της ιατρικής (π.χ. ρευματοειδείς αρθρίτιδες, γηριατρική, παιδιατρική, δερματολογία κτλ.). Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες στον άνθρωπο έχουν μελετηθεί από διάφορους ερευνητές και έχει εντοπιστεί θετική επίδρασή του στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, στον μεταβολισμό, στη λειτουργία της καρδιάς και των μυών, ενώ έχει αναφερθεί και ως ρυθμιστής στη χοληστερίνη και στα λιπίδια του ανθρώπινου οργανισμού.
Στο εμπόριο διατίθεται σε διάφορες μορφές όπως νωπός, λυοφυλιομένος, σε σκόνη διαλυμένος σε αμπούλες, σε χάπια, αμιγής ή σε ανάμιξη με άλλες φυσικές τροφές. Στις μέρες μας ο ΒΠ αποτελεί επιπλέον εισόδημα για τον Έλληνα μελισσοκόμο στον οποίο δίνεται η δυνατότητα να παράγει ένα ακόμα προϊόν, εκτός από το μέλι. Δεδομένου ότι η παραγόμενη ποσότητα ΒΠ μπορεί να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα καθόλη τη μελισσοκομική περίοδο και σε συνδυασμό και με τα άλλα προϊόντα (γύρη-πρόπολη) τα οποία είναι ανεξάρτητα της νεκταροέκκρισης, μπορεί να διασφαλίσει το εισόδημα του μελισσοκόμου, ακόμα και σε χρονιές που η απόδοση των μελισσιών σε μέλι είναι μικρή. Έτσι, ο μελισσοκόμος αποκτά ευελιξία στην παραγωγή του και μπορεί να έχει διεξόδους σε μία ΄΄κακή΄΄ μελισσοκομική χρονιά.
Γενικά, για τα φυσικοχημικά του χαρακτηριστικά, δεν υπάρχουν ποιοτικά κριτήρια ούτε Ευρωπαϊκά, ούτε Διεθνή. Ορισμένες χώρες έχουν ήδη θεσπίσει εθνικά πρότυπα αρκετά χρόνια πριν, με την ακόλουθη χρονολογική σειρά: Αργεντινή 1979, Βουλγαρία 1984, Πολωνία 1996, Τουρκία 2000, Βραζιλία 2001, Σερβία 2003, Ελβετία 2005, Ιαπωνία και Κίνα 2008, Ινδία 2012 και Κορέα 2014. Το 2009, η Διεθνής Επιτροπή Μελιού (Ιnternational Honey Commission) πρότεινε μια σειρά ποιοτικών κριτηρίων από στοιχεία που είχε συλλέξει από διάφορες δημοσιευμένες εργασίες. Αντίστοιχα, το 2014 ο Διεθνής Οργανισμός Προτύπων (ISO/DIS 12824) δημοσίευσε ένα προσχέδιο ποιοτικών κριτηρίων βασισμένο και αυτό στις βιβλιογραφικές αναφορές.
Στα στενά πλαίσια υλοποίησης του προγράμμα-τος Bee-economy και καθώς οι μελισσοκόμοι του δήμου δεν συνηθίζουν να παράγουν βασιλικό πολτό συλλέχθηκε αντιπροσωπευτικός μεγέθους παραγωγής αριθμός δειγμάτων(n = 6) . Τα δείγματα αυτά αναλύθηκαν ως προς την υγρασία, τις ολικές πρωτεΐνες (μέθοδος Kjeldahl), τη φρουκτόζη, τη γλυκόζη, τη σουκρόζη (HPLC – RID) και το 10-ΗDA (HPLC – RID). Παράλληλα αναλύθηκαν και μικροσκοπικά. Τα δείγματα συλλέχθηκαν από τους μελισσοκόμους και τοποθετήθηκαν στην κατάψυξη μέχρι την ανάλυσή τους.
Εικόνα 18. Μικροσκοπική εικόνα βασιλικού πολτού από μελισσοκομείο της περιοχής.
Διακρίνονται γυρεόκοκκοι από την οικογένεια των σκιαδοφόρων (i), καστανιάς (ii) και φλαμουριάς (iii).
Τα αποτελέσματα των αναλύσεων έδειξαν ότι η μέση τιμή 10-ΗDA ήταν 1,6% και κυμάνθηκε από 1,4% έως 2,6%. Η μέση τιμή των συνολικών πρωτεϊνών ήταν 12,6% και κυμάνθηκε από 11,7% έως 13,2%, ενώ η μέση τιμή της υγρασίας ήταν 67,3% και κυμάνθηκε από 66,9% έως 68,3%. Όσον αφορά το ποσοστό συνολικών σακχάρων, στα δείγματα η μέση τιμή βρέθηκε 10,9% (10,3%-11,6%). Για το ποσοστό της φρουκτόζης, η μέση τιμή ήταν 3,6% (3,0%-4,5%), το ποσοστό της γλυκόζης είχε μέση τιμή 3,5% (3,2%-4,2%) και το ποσοστό της σουκρόζης είχε μέση τιμή 1,8% (0,5%-2,6%). Όπως και στα προηγούμενα χαρακτηριστικά έτσι και στα σάκχαρα οι τιμές ήταν περίπου ίδιες με τα δείγματα της υπόλοιπης Ελλάδας και εντός των προτεινόμενων ποιοτικών κριτηρίων. Η μικροσκοπική ανάλυση των δειγμάτων επιβεβαίωσε την παρουσία γυρεόκοκκων από φυτά που καταγράφηκαν στην περιοχή, όπως των πυρηνόκαρπων, του παλιουριού, της φλαμουριάς, της καστανιάς, του τριφυλλιού, της λαδανιάς κ.α. (Εικ. 18).